Мектеп процессесіндегі логопедтің ролі.

Мұғалім-логопед-бұл балалардың сөйлеу барысында қиындыққа ұшыраған кезінде жұмыс істейтін маман.

Оның жұмысы-балаланың сөйлеу барысындаы ақаулығын дұрыстау. Бұл дегеніміз, бала сөйлеу барасында өз жасына лайық сөйлей ме, әлде жоқ па соны анықтау, және барыншы жеткілікті сөз біле ме (маман оны –« сөз байлығы» деп атайды) , сөйлемді дұрыс құрастыра ала ма, және сөз білетін сөздерін дұрыс орынды қолдана ала ма.

«Логопед» деген сөз көбіне балабақша деген сөзбен байланыстырады. Себебі,алдымен балалар балалабақшада дұрыс және таза сөйлеуді, тақпақтар жаттауды, жаңалықтар мен жұмбартарды үйренеді.

Мектепке не үшін логопед керек?

Мектепке оқушылардың баруында сөйлеу процессі дұрыс және таза сөйлеуі дұрыс деп есептеледі. Әртүрлі жағдайларға байланысты ( мысалы, жиі тұмаумен ауыруы, ата-аналардың балалың дұрыс сөйлесеуіне мән бермеуі, балалныңи кеш сөйлеуі және тб) байланысты бірінші сынып оқушыларының бәрі дұрыс сөйлей алмауы мүмкін.

Логопедтің бірінші міндеті- бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу барысын дұрыстау. Баланың барынша ерте дұрыс сөйлеп үйренуі ол болшақтағы сөз байлығын дамытатынын ата-аналар білуі қажет. Сондықтан да бірінші сыныпта сөйлеу барысына ерекше мән беріледі.

Кей кездерде логопедке екінші сынып оқушыларымен жұмыс істеуге тура келеді. Ол оқушының қиындыққа ұшырауына байланысты немесе ата-аналардың лопопедтің берген бағдарламасымен аз жұмыс орындағандары үшін де болуы мүмкін.

Егер ата-аналар өз балаларына жақсылық тілесе онда барынша күштерін салып жұмыс істеуі қажет. Логопедпен орындарған жұмыстар бала үшін ол аз, қосымша ата-аналарда балаға көмек көрсетіп оны қызықтыруы қажет. Және де логопед берген бардық нұсқауларды дұрыс орындаулары керек.

Логопедтің екінші міндеті-ол лексико-грамматикалық сөздердің дұрыс орналасуын үйрету.Лексика-ол сөз байлық. Ал грамматика-ол сөздердің сөйлемдегі дұрыс орналасуы мен жазылуы. Егер оқушы «көп қарындаштар» сөзінің орнына « көп қарындаш» десе, демек ол грамматикалық қателікке ұшырағаны. Оқушылардық көркем әдебиеттерді көп оқуы ол грамматикалық байлығын дамытып ой-өрісін қалпына келтіреді.

Оқушылар логопедпен жұмыс жасау барысында (құләқ-құлақ, ерін-ауыз)сөздерін дұрыс айтылуын немесе (ағаш-ағаштан) сияқты сөздердің қолдануын үйренеді. Оқу барысындағы ойындар балалардың оқуға деген ынтасын көтереді, оны тез үйренуге және тез жаттап алуға көмектеседі.

Логопедтің ең ауыр жұмысы –ол балалабақшадағы балалармен жұмыс істеу. Егер бала балабақшадан білмей келсе онда оны барынша тез дұрыстау қажет. Ал үйде қосымша жұмыс жасау ол балалның сөйлеу барысын ұлғайтады.

Логопедтің келесі жұмысы-фонетикалық тыңдауды дамыту. Ондай жұмыс балабақшада да, мектепте жүргізіледі. Фонетикалық тыңдау- ол дұрыс тыңдай алу мен оны дұрыс жазу ( Мысық сөзінде ы дыбысы бар ма?), әріптерді сөдегі дұрыс орналасуы (қол- бірінші-қ, екінші-о, үшінші-л), бір әріпке бірнеше өздер ойлап табу (р- раушан, ракета).

Оқушылар жатжазу барысында сөздің ішіндегі әріптердің қалай естіліп, қалай жазылатыны қиындыққа әкеліп соғады. Сондықтан да фонетикалық тыңдауды балабақшадан дамыту бастаған дұрыс. Ол оңай жұмыс емес себебі, сөздер есту барыснша басқаша естіліп, жазылу кезінде басқаша болуы үкін сондықтан оқышалар жиі қателеседі.

Дұрыс схема құрастыру оқушылардың жұмысын жеңілдетеді. Ал сөздерді дұрыс айту ол көзбен көріп оқыған кезде есте жақсы сақталады. Кейбір дыбыстардың әртүрлі естілуі қасиеті бар.

Бұндай жұмыстар жазу барысында қателіктер жіберілмеуі үшін қолданылады. Ал ол қателіктерге жол бергізбеу логопедтің жұмысы болып келеді.

Спецификалық қателіктер дегеніміз не?

Логопедтің көмігіне жүгінген кезде де оқушылардық фонетикалық тыңдаулары қиындыққа әкеледі. Ондай кездерде жазу жұмыстарында және оқу барасында оқушылар қателіктер жіберіп, ата-аналары таңқалып жатады. Ондай қателіктер дисграфия-жазудағы қате, дислексия-оқудағы қате деп аталады.

Дисграфиялық және дислексиялық қателер мыналармен анықталады:

• Әріптерді немесе буындарды қалдырып кету (көлік- көлк)
• Әріптердің немесе буындардың орын ауысуы (сиыр-сыир)
• Әріптердің қателесуі ( шәй-шай, көп-көб)
• Сөздердің  бірге жазылуы (балаларойнауда)
• Әріптердің немесе буындардың сөздерде жетіспеуі (Тасбақа-тасақа)
• Тағы басқалар

Кейде жазылған сөздерді оқу мүмкін емес жағдарларға да кездесуге болады. Логопед осындай қателермен жұмыс істейді. Мұндай қателіктер жұмыс істеуге жылдар кетуі ғажап емес.

Еске саларлық жағдай логопедтің жұмысы тек шектеулі болмай,и ата-аналарда күш салысып, бірге жұмыс жасаулары қажет. Тек бірге бірігіп күш салған жұмыс өз жемісін береді. Ол балаға мектепте де өмір де жолын ашып, қуаныш сыйлайды.

Өз балаңызды жақсы көріңіз, оғын көмек көрсетіңіз, басқа бадалармен салыстырмаңыз!

Әр балада сөйлеу барасындағы кемшіліктер болуы мүмкін оған біз тек көмек көрсетуіміз керек.

Сәттілік тілеймін!