Дисграфия және ежіктеп оқу. Ол не?

   Мектеп бастауыш сынып оқушыларында кейбірінде жазу мен оқу барысында қиындықтар туады. Оқушылар орыс тіліне қарағанда ой-өрісті қажет ететін математика секілдерді жақсы меңгереді. Осындай «ақылды» бірақ тіл байлығы өте аз балаларды балалар психиаторына жібереді.

   Адам баласы үш түрлі есту қабілетін меңгереді. Бірінші есту ол дене бітімі: ол бізге жапырақ пен жаңбырдың дыбысын, жазғы күн күркіреуді, шыбынның ызыңын, тіпті тікұшақтың дыбысын, поезд жүрісінің күрілін ажырата алуға көмектеседі. Екінші ол музыкалық есту, біз ол арқылы сүйікті композиторларымыздың әуендерін тыңдай аламыз. Ал үшінші ол-сөйлеуді есту. Музыкалық естуді жақсы меңгеріп, ал сөйлеудік естуді шала меңгергетін кездер болады. Сөйлеудік есту бізге айтылған сөздерді түсінуге көмектеседі, бір дыбыстың екінші дыбыстан айырмашылығын ажыра аламыз.

    Сөйлеудік дыбыстың шала меңгеру ол балаға бір-біріне ұқсас сөздерді ажырату барысында қиындық тудырады. Егер баланың сөйлеудік есту қабілеті нашар болса, ол жазу мен оқу барысында оқушыға ауыр болып келеді. Егер ол айтылған сөзді дұрыс ести алмаса, қалайша жаза және оқи алады? Және де бір әріптің немесе дыбыстың  қандай  да бір рөлін білмесе хатпен де жұмыс істей алмайды. Ең ауыры баланың әріпті дұрыс қабылдап, оны қағазға түсіру кезінде дұрыс жаза алуы.

    Ал оқу барысында бір-біріне ұқсас буындардың орны ауысып кетсе онда ол сөздің мағынасы басқаша болады. Мысалы:  «дочка-точка», «уголь-угол», «палка-балка», «чашка-Сашка».  Жіңішке белгісі мен жуандық белгісінің немесе жіңішке мен жуан буындардың ауысуы сөзге басқа мағына береді.

   Сөйлеудік естумен әріптерге қарап қабылдай аламыз. Айналадағы (жарық, ағаш, адамдар, немесе басқа заттар) көре алу ол жаза білу үшін кем, оған қоса әріптер қарап жаттығу да болуы қажет.

   Демек, оқушының білім алуы үшін интелектуальды жақсы меңгерген қабілеті, сөйлеутік есту қабілеті, және көру қабілеті жақсы болуы тиіс. Олай болмаса оқу мен жазу оқушыға қиындық тудырады. Баланың сабаққа деген үлгерімі интелектілік қабілетінің төмек болуына байланысты болып, жазу мен оқу барысы бұзылады.

Дисграфия.

Дисграфия- жазу барысындағы қателіктер.  Дисграфияның түрлері:

1. Заттың нөмірі-дыбыстың естілу күйі дисграфиясы. Бала сөзді қалай істісе солай жазуы. Ол сөздерді жазу барасындағы әріптердің қалу кетуінде, ауысып кетуінде немесе буындардың алмасуында байқалады.
2. Дыбыстық естілу күйі- ол дыбыстарды тыңдау барысындағы қателік. Бала бір-біріне айтылу барысында ұқсас дыбыстарды шатастырады. Әсіресе, жіңішкені жуанмен, қатаң дыбысты үндімен қателесіп жіберуі мүмкін. Жіңішке мен жуандық белгілерін дұрыс жазбау барысында сөддік мағынасының өзгеруіне әкеледі.
3. Дисграфия тілдік анализ бен синтездің бұзылуының кесірі. Сөздер мен сөйлемдердің құрылуы бұзылады. Фонетикалық анализдің бұзылуынан дыбыстықәріптің құрылысы да өзгереді. Мынандай қателіктер жібереді: дауыссыз дыбыстардың қалып кетуі, дауысты дыбыстардың қалып кетуі, дыбыстардың ауысуы, қалып кетуі, буындардың алмасуы. Бірге жазылатын сөздерді жазу барысында қателіктер жіберіледі, немесе бөлек жазылатын сөздердің қосылуы.
4. Ал грамматикалық дисграфия сөйлеу барысындағы граммакалық құрылыстың дұрыс еместігі. Ол сөздің, сөздер тіркесінің, сөйлемнің немесе мәтіннің үшінде кездеседі. Балалар сөйлемнің дұрыс құрылысын меңгере алмаса қиындыққа тап болады. Сөйлемде сөздің морфологиялық құрылысы, сөздің түбірі, қосымшасы, жалғауы да бұзылады. Оған қоса бала сөйлемді дұрыс құрастыра алмайды.
5. Оптикалық дисграфия. Ол дұрыс емес карау барысындағы қабылдаудың бұзылуы. Әріптерді жазу барыснда қателіктер жүберуі. Әсіресе естілу барысында бір-біріне ұқсас әріптерді ал жазу барысында басқа әріппен қателесуі («В» және «Д» ); жазу барысында бір-біріне ұқсас бірақ айырмашылығы бар әріптер (  «Л» және «М» ). Әріптерді жазу барысында бір-біріне жазылу барысында ұқсас және естілу барыснда ұқсас әріптерге мән беру керек.

Дисграфия дұрыс сөйлей алмау.

Моторная дисграфия-  қимылдың бұзылуы: сөздердің қалып қоюы, керек емес сһздердің қосылуы, екі немесе үш әріптің пайда болуы, алмасуы, ауысуы, әріптер, буындар қимылының бұзылуы ( шаршау немесе нервррологиялық ақаулықтар, қолдың шаршауы)

1. Идеалистік дисграфия-  психологиялық ақаулықтардың бар болуы.
2. Дұрыс емес жазылу ол дисграфияның маңызды бөлігі- ережелерді жақсы білу егер дұрыс жаза аламасаң қиындық тудырады. Дұрыс емес жазу « хат жазу барысында синтаксистік ережерді қажет етеді»  (А.Н. Корнев).

Басты қиындықтардың бірі болып дұрыс жаза алмау болып келеді. Әсіресе жалғаулар кезіндегі дауыссыз дыбыстар. Дұрыс емес жазу- ол сөздер мен сөйлемдердің құрылу барысындағы қателіктері.

Аграфия-дене шынықтыру процессінің бұзылуы. Дыбыстық және жазылу аспектілерінің байланысымен қамтамасыз ету. Аграфия әріптердің дұрыс білмеуі, олардың сөздердегі байланысы. Көшіріп жазу кезінде аграфия сақталады.

Жазу барысындағы талаптардың бірі ретінде ерте жастан дыбыстық естуді қалыптастыру болып келеді.

Ежіктеп оқу

Ежіктеп оқу – оқу барысндағы қателіктердің жіберілуі. Ежіктеп оқу ол психологиялық қабілет пен мінез құлықтың қалыптасуының бұзылуы. Ежіктеп оқудың түрлері:

1. Фонетикалық ежіктеп оқу фонетикалық тілдің дұрыс дамымауы. Ол мынанадай түрлермен анықталады: а) әртүрлі түсініктік құбылыс бір фонеманың өзгеруі сөзмағынасының өзгеруіне ықпал етеді, б) тыңдау барысындағы фонема- бір фонема тыңдаубарысындағы дыбыстан жазу барысындағы дыбыстан айырмашылығы, в) сөздің фонетикалық анализі. Ежіктеп оқу екі түрге бөлінеді: біріншісі бір әріптің басқа әріпке алмасуындағы фонетикалық дыбыстардың қабылдауы, екінші түрі оқу барысындағы фонетикалық құбылыстың ақаулығы. Бала оқу барысында дауыссыз дыбыстарды жіберіп алу, дауысты дыбыстарды қосу, сөздер мен буындарды ауыстырып алуы.
2.  Семантикалық ежіктеп оқу бала оқубарысында оқып жатқан мәтінін түсінбеу. Бұл қиындықтар баланың тыңдау барысында және сөйлемнің синтаксистік құрылысында пайда болады. Оқу барысында бала сөз бен буындарды түсінбей, оқып жатқан мәтінін түсінбейді. Ол сөйлемді тоқтамай мағынасыз оқи беруі мүмкін. Бұндай қателіктермен бірге жазылатын сөздерді оқи алмай арасында тоқтап қалады, ал бөлек жазылатын сөздерге дұрыс мән бермейді. Оқу барысында сөйлемнің дұрыс құрылысына да қалай байланысуына да мән бере қоймайды.
3. Аграмматикалық ежіктеп оқу грамматикалық сөйлем құрылысынан, синткасистік, морфологиялық дұрыс емес құрылыстардан пайда болады. Ежіктеп оқу септіктің жалғаулардың ауысуында, есімдердің немесе етістіктің және жалғаулардың дұрыс қолданбауынан пайда болады.
4. Мнестикалық ежіктеп оқу ол балаға әріптерді ажырата алу барысында қиындық тудыруы. Ол әріп пен дыбыстың ажыра алмау барысынан туындайды. Мнестикалық ежіктеп оқу: дыбыстардық қалып кетуі, алмасуы, ауысуы, әріптерді қате қолдану.
5. Оптичестикалық ежіктеп оқу ұқсас әріптердің араласуынан пайда болады. Бұл жерде әріптер қолмен жазылмайды, басылған әріптер. Бұлжердегі басты мәселе көріп қабылдау барысындағы жазба әріптер мен басылған әріптердің араласып кетуі.
6. Тактильдік ежіктеп оқу ол көзі көре алмайтын балаларда кездеседі. Ол Брайля әліпбиінде жиі кездесетін қателіктер болып табылады.
7. Алексия –ол толықтай оқи алмау құбылысы.

Ежіктеп оқу мен дисграфияның түрлері бір-біріне ұқсас болып келеді, сондықтан да мамандар бұндай қателіктермен бірге жұмыс істейді.